Publicamos nesta edição uma selecção de 10 poemas da escritora galega Yolanda Castaño, cinco deles pertencentes ao livro Materia (Xerais, 2022; edição bilingue galego-castelhano pela Visor, 2023), obra que lhe valeu o Prémio Nacional de Poesia 2023, e os outros cinco integram A Falsa Autónoma (Xerais, 2025; edição bilingue galego-castelhano pela Visor, 2026).
Nestes textos, a poeta dá continuidade a um percurso poético profundo e ousado marcado pela tensão entre o íntimo e o político, o corpo e a linguagem. A casa — real, simbólica, ancestral — surge como espaço de afeto e conflito, de construção identitária e de ruína inevitável. Com imagens incisivas e uma versificação atenta ao ritmo e ao corpo, Yolanda Castaño desenha um território onde a intimidade se articula com as estruturas sociais que nos atravessam e moldam.
Publicamos os poemas na versão original em galego, respeitando a centralidade da língua no gesto poético da autora.
5 poemas de MATERIA
(ed. original en galego en Xerais 2022, ed. bilingüe gallego-castellano en Visor 2023)
Libro ganador del Premio Nacional de Poesía de España 2023
A MIÑA RELACIÓN MÁIS LONGA
Non é algo para contar en público, pero
teño unha relación coa miña casa.
Os veciños critícannos porque non nos amañamos,
sacamos o lixo a deshoras, e
sempre hai algo xa roto
que seguimos a atesourar.
Sei que iría necesitando outra man de pintura.
–Vénselle as raíces–
Que loce ás veces roupa anticuada,
que aínda hai unha reforma que non lle viría mal.
Pero xuntas rememoramos
certas visitas en silencio,
e ela ponme en fronte dos ollos
cada aresta en que tropecei.
Sempre hai, na intimidade, un cuarto mal ventilado.
Protexemos o segredo daquela esquiniña sucia,
gardamos xoguetes inservibles,
e hai un caixón que non abrimos xamais.
Sábeo todo de min a miña casa.
Divírtennos obxectos parvos que
xa non casan con nada.
Frotámonos a unha á outra de cando en vez.
Outras, o seu amor é severo: cos anos entendín que
unha calefacción central non me alertaría dos perigos da
confortabilidade.
Pequena testalana!: queres dicir que quererte
non ha deixarme nunca descansar?
Coma toda parella, prosperamos xuntas.
O ascensor é tan novo que ás veces me cega,
outras mórdeme cando entro, só para que nunca
esqueza os anos de esforzo.
Eu sei que tamén me ama:
que cando perdo a paciencia e quero baixar axiña polas escaleiras
unha porta automática se abre
para dicirme que non sempre
a gravidade se pon do noso lado.
Sabe do meu corpo máis do que ninguén.
Tamén ela me colle nos seus brazos cando me perdo,
chorei no seu colo cada un dos espantos.
Dei por ela, unha vez, todo canto tiña.
Ela casou coas miñas faltas,
eu deille a ela un fogar.
*
A CASA DOS MEUS PAIS
Non defenderei a casa dos meus pais.
Nin contra os lobos nin a seca nin a usura.
Porque nacín no ensanche dunha cidade arroiada
e tivo que venderse e non era súa, ao final.
Xamais tiven gando nin hortos nin piñeiros,
toda a terra que posúo está nun testo de plástico.
Terei que render xuros e préstamos e cotas
pero non defenderei a casa dos meus pais.
Abalará a mercé dos especuladores,
xacerán nove estudantes onde un día fomos cinco.
Purgareime da ancoraxe dunha idea de clan
e das torgas do sangue e poder da pertenza
e non defenderei a casa dos meus pais,
escoltarei o seu rastro onde estean de alugueiro.
Se hai algunha relación entre útero e familia
habería que estampala contra ese muro de cemento.
Sucederanse os negocios cando eu xa non estea,
quitarannos o crédito, desafiuzarannos do aire,
mais a nosa memoria pairará nestas follas.
Moito do que fomos non se perderá
pero non defenderei a casa onde nacemos,
a mesma na que hoxe malvende os seus cimentos
un parking a un euro e setenta e cinco a hora.
*
A xente devece por multiplicarse.
Eu
dividiríame.
*
A RODA DA FORTUNA
Hai mulleres que, co luceiro de cada día vinte oito,
báixalles un caudal de liquidez ás súas contas,
endometrio ou salario,
unha bendita
hemorraxia de billetes.
A min, porén, píngame
unha gravosa hipótese
–cada ciclo menstrual é unha inútil nostalxia–
ábreseme un colar de diminutos abortos
este non, este tampouco, nin este outro, nin este…
todos eses xermes facendo quenda para precipitarse
intentando morrer e non lles custa
meus embrionarios fracasos, eu
fago un niño para me recostar con eles
quedo a soas e, en baixiño, besbéllolles aos meus ovarios:
non podedes
segregar
algo máis produtivo?
Trago unha pastilla
e corro a abusar de min mesma.
*
SUSPENDIDA
En canto o animal da noite se aparea co planeta
podo aventurarme a ver o que podería ser.
Un país de paxaros estará do outro lado
se te embarcas en ser por fin esa emigrante.
Si –digo eu– e non regresarei máis nunca
ás costas douradas do meu precario país.
Contempla agora o peito que non ha reproducirse.
Nalgún lugar, nunha esfera,
talvez esteas andando, filla, coa nena que fun e que morreu.
Talvez Jizo e os nenos da auga
estean da man a camiñar contigo.
Só ti vagas por detrás do tempo e non logras encontrarme.
Va e perenne, esfera quieta;
miles de seres non nacidos buscan
entre as sombras os seos das súas nais.
Avanzan entre a néboa cos ollos acendidos,
bracean dende o escuro, preguntan en voz alta.
Pero ti non me encontras, filla miña.
Non podo imitar os meus eles para debuxarche as pestanas,
nin un punto e seguido para poñerche un lunar.
Os meus poemas non me tiran do xersei,
nin me erguerán ás tres da mañá presas do pánico.
E o meu pobre país e as súas costas douradas.
O teu rostro derrúbase como a cámara lenta,
levas derrubándote dende que teño dezasete.
Vouche desabotoando os músculos,
destrenzando os teus tecidos.
Filla, filla miña: non podo cargarte no meu colo.
Fica onde estás, queda tranquila.
Baixando polos chanzos das liñas deste poema,
apenas na voz ganduxada neste verso,
falareille aínda morta a unha ti non nacida.
Vouche destecendo os trazos,
fibra a fibra desanoo,
e fago para ti unha esfera onde nada pode ferirnos.
Deixa de camiñar e durme, que alí nos encontraremos.
Nada teño e nada pido.
Un fulgor inasible e logo nada.
*
5 poemas de A FALSA AUTÓNOMA
(ed. original en galego en Xerais 2025, ed. bilingüe gallego-castellano en Visor 2026)
SOÑEI CON CEN MIL EUROS
Soñei
con cen mil euros.
Eran unha esfera de luz, pairando.
Eran ábreme a porta manto carabela
eran talento e nai
irradiando sen un xesto.
Cen mil euros calados, luminiscentes.
Soñei cunha capa de pombas quietas
e o seu plácido amor coma regazos
e o meu corpo unha diana pura.
Cen mil euros.
Absorbíano todo os seus lumens de paz,
cada vulto desaparecendo,
lambendo a silueta de todos os tramos
invisibles arrolándome
Soñei coa súa luz,
serena e branca
E o xeito en que, non eles, senón a estampa
omnipresente e febril dos cen mil euros,
os seus propios doces raios
dun modo silandeiro,
milímetro a milímetro,
íana facendo
desaparecer.
*
VOLTA A PEDIR
Non lle pido que supere, dun brinco, a náusea azul
coma estorniños,
non lle pido que remonte os sumidoiros da patria.
Non lle pido que aguante, que mida e mais que entoe.
Non lle pido que sexa nivelado, paulatino.
Non lle pido que replique unha existencia moral,
nin que poida cifrar todos os brindes de Europa.
Que sexa ao mesmo tempo unánime e sutil,
non lle pido que propicie, aplaque, reivindique.
Non lle pido que logre,
non lle pido que cale.
Só lle pido que sexa
máis
barato.
*
OFRÉCESE
Recito de memoria o meu sereno amor por
trescentos euros.
Teño tamén miraxes, consignas e alegoría.
Podo conxugar os verbos que unxen a experiencia,
dicir en alto as avalanchas con charme e compostura.
Vendo lava lingüística por un prezo razoable,
pistas, purgas, acicate, o
tintín dunha boa frase gurgullando entre as costelas.
Non me dea o puro nada, señor, non disimule.
Branco sobre negro, ben máis do que o contrario.
Deglute dúas, señora, ata tres veces ao día
a mesma boca que impugna a trama da indixencia.
Podo recitarlles case de corrido
a ceifa e o pozo ata abrir un boquete;
ou, fronte a este auditorio, confesar que andaría
a túa espiña dorsal aínda máis do que a AP-9.
Prostitúese a forza que actúa a moenda?
Podo espir o meu xaxún aquí en minuto e medio.
Pero así se sela o pacto:
para vós o estremecemento
e para min a moeda.
*
QUE PODO DICIR
Eu debíache as mans, a
luz do mediodía,
e o xeito en que a instrución inclina unha balanza.
Colliamos aire Baixábase a reixa.
Eu debíache unha esfera e non debera, eu
debíache tanto que que podo dicir,
eu
non debía deberche pero víate darte, eu
debíache o si, o ouro do relato
Eu debía os pés, a porcelana, o trilo,
que podía dicir debendo tanto
Baixar, debía horas, debía o
pano e a madrugada
Eu
viaxei a noite enteira agarrada aos baixos da miña débeda
Eu debía unha táboa e un compás,
unha lectura, un horto, un cristalino
Eu morría á porta do meu descuberto
Xa verás que vou devolver todo até o sangue
Déixame ficar de sol a sol á túa sombra.
*
APODERAMENTO FEMININO
Ten autoconfianza ten
narrativa ten aspersores
Toma os camiños de ferro do teu soño e
encasta no carril un branco empeño
Ten obeliscos, sol, xudicatura,
a forza laboral de vinte e cinco cuadrigas.
Acumula certeza, ferro, luceiriños,
imbatibles aliaxes de sangue e teorema
(Dime dunha vez como se pulveriza a rabia)
Ten un volcán, gobernabilidade, présa
atesoura un motivo encadernado e
virulencia
Capacita empúrrate asevera
Tece un león esquerdo no centro da túa gorxa
Eu non teño poder
Teño frío e nervios
Mirade este motor caducifolio coma un ventre.
♦
Premio Nacional de Poesía 2023, Yolanda Castaño (Santiago de Compostela, 1977) é poeta, filóloga, tradutora, videocreadora e unha activa e premiada xestora cultural coa súa propia Residencia para Escritores/as na Coruña. Dende 2009 dirixe obradoiros de tradución poética, festivais e ciclos mensuais de poesía sempre con autores/as galegos/as e internacionais. Dúas veces Premio Nacional da Crítica (1998 e 2022), Premio Espiral Maior 2007, Premio Ojo Crítico 2009, Premio Fundación Novacaixagalicia, Premio Irmandade do Libro “Autora do Ano” 2014, Premio González-Garcés de Poesía, Premio de Ensaio Ramón Piñeiro, “Galega do Ano 2023” e Premio da Cultura de Galicia ademais de Premio Nacional de Poesía, Yolanda conta con sete poemarios individuais, edicións bilingües (galego-castelán) para o resto de España e Latinoamérica, libros publicados en inglés, francés, catalán, asturiano, italiano, serbio, macedonio, esloveno e armenio, plaquettes editadas en alemán, francés, croata, macedonio, polaco, grego e chinés, varias antoloxías –con música, bilingües, en cómic poético…– e mais sete libros de poesía infantil, ademais doutras obras publicadas como editora, ensaísta, biógrafa ou tradutora de poetas contemporáneos. Traballou durante anos en TV (Premio Mestre Mateo da Academia Galega do Audiovisual) e recibiu bolsas como Escritora en Residencia en Rodas (Grecia), Múnic, Beijing, Escocia, Andalucía, Finlandia, California e Turquía. Con 30 anos de traxectoria profesional na poesía, desenvolve experiencias que fusionan a escrita coa plástica, música, performance, arquitectura, danza, audiovisual, cómic, cine en 360º ou mesmo coa cociña, xa sexa soa ou en colaboración con outros/as artistas. A súa obra apareceu representada en multitude de revistas, libros colectivos e antoloxías, así coma en numerosos encontros e festivais de máis de corenta países de Europa, América, África e Asia, téndose traducido en parte a máis de 30 idiomas. Os seus último libros son o ensaio “Economía e poesía: rimas internas” (Galaxia, 2024) e o poemario “A falsa autónoma” (Xerais, 2025).
